Czym jest dysleksja? Wadą, chorobą, zaniedbaniem? Jak się przejawia? A może - jak chcą niektórzy – nie ma żadnej dysleksji, są tylko niedbali rodzice, źli nauczyciele i leniwi uczniowie ? Można źle czytać i pisać z wielu powodów. Najbardziej oczywistym jest niedorozwój umysłowy lub zły stan narządów zmysłów, np. niedosłuch lub silna krótkowzroczność nie skorygowana okularami. Mogą to być także zaniedbania środowiskowe – brak troski rodziców fizyczny, emocjonalny i umysłowy rozwój dziecka. Wciąż jeszcze zdarza się, że do szkoły trafiają dzieci, które wcześniej nie zetknęły się z ołówkiem i papierem. Wreszcie dziecko może być źle uczone. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznaje się u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych, uwarunkowanych nieprawidłowym funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego. Wyróżniamy kilka postaci tych specyficznych trudności, które mogą występować jednocześnie i w izolacji:
- dysleksja – trudności w czytanie ( pojawiają się często z trudnościami pisaniu )
- dysgrafia – trudności w opanowaniu kaligrafii ( niski poziom graficzny pisma )
- dysortografia – trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ( błędy ortograficzne )
W jakich czynnościach i zachowaniach uczniów możemy obserwować trudności i jak je interpretować ?
Umiejętności graficzne dzieci uzależnione są od poziomu spostrzegania i pamięci wzrokowej, od sprawności ruchowej rąk oraz od koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dzieci niezręczne manualnie lub z zaburzeniami w koordynacji wzrokowo-ruchowej upraszczają rysowane kształty, mają tendencje do zbyt silnego nacisku kredki, co spowodowane jest nadmiernym napięciem mięśni dłoni i palców. Częste ścieranie i poprawianie linii spowodowane jest tym, że dzieci są niezadowolone ze swej pracy . Treść rysunków jest uboga , bo dziecko unika rysowania trudnych elementów. Dzieci z zaburzeniami spostrzegania i pamięci wzrokowej również wykonują rysunki ubogie w szczegóły, lecz jest to wynikiem powierzchowności obserwacji, trudności w rejestrowaniu , zapamiętywaniu wielu elementów spostrzeganych wzrokowo. Dzieci te chętnie ściągają od kolegów pomysły rysunków, a przy rysunkach dowolnych powielają zawsze te same treści. Rysunek wykonany według wzoru, pozwala zaobserwować zakłócenia w orientacji przestrzennej, co ujawnia się w postaci mylenia kierunków: lewy-prawy, góra-dół. Dzieci z trudnościami w spostrzeganiu wzrokowym lub niezręcznością manualną, należy zachęcać do rysowania, lepienia, modelowania, wyrywania i wycinania oraz zwracać uwagę na zapamiętywanie szczegółów. Dla dzieci ćwiczących spostrzegawczość wzrokową i orientację cenne jest odwzorowywanie układów kształtów geometrycznych, wymagające dokładnej analizy przedstawionej struktury, uwzględnienia kierunków i stosunków pomiędzy poszczególnymi elementami układów. W okresie przygotowawczym do nauki czytania i pisania dzieci przeprowadzają analizę i syntezę dźwiękową słów, początkowo bez znaku graficznego, rozpoznają poszczególne głoski w słowach, określają ich lokalizację, składają słowa z pojedynczo poznanych dźwięków. Tak jak znak graficzny jest dla nich symbolem abstrakcyjnym, tak i poszczególne głoski konkretyzują się dopiero wtedy, gdy są ułożone w słowo. U dzieci z zaburzoną percepcją słuchową można zaobserwować następujące objawy:
- zachowują się tak, jakby nie rozumiały, czego się od nich żąda,
- nie potrafią powtórzyć głosek we właściwej kolejności w słowie przed chwilą analizowanym
- próby samodzielnej analizy nie udają się ( robią błędy) analizują dość dobrze krótkie słowa, z dłuższymi mają trudności
- potrafią rozpoznać pierwszą głoskę słowa, mają trudności z rozpoznawaniem ostatniej
Zaburzenia spostrzegania słuchowego mają wpływ na czynność pisania:
- uczniowie robią błędy przy pisaniu z pamięci i ze słuchu,
- mylą litery o podobnym brzmieniu – głoski dźwięczne i bezdźwięczne, np. chleb – chlep
- opuszczają końcówki słów, sylaby i litery
- popełniają błędy przy zmiękczaniu ( słonice – słońce )
- robią błędy wynikające z nieprawidłowej wymowy ( ćfik – dźwig)
Trudności w czytaniu wynikające z opóźnionej percepcji wzrokowej to:
- uporczywe głosowanie lub sylabizowanie,
- trudności ze śledzeniem czytanego przez nauczyciela i kolegów tekstu,
- trudności ze scaleniem słowa: rozpoznawanie liter przebiega wolno,
- trudności z głośnym czytaniem,
Nie należy męczyć dzieci głośnym czytaniem, trzeba ćwiczyć codzienne czytanie krótko ( 15 min ), by nie zniechęcić. Nie można głoskować, lecz czytać sylabami, jeżeli dzieci nie potrafią całościowo odczytać wyrazu. Należy dostarczać książki z krótkimi tekstami ( wiersze, zagadki ), sprawdzać poprzez rozmowę stopień zrozumienia tekstu. Konieczne jest dostosowywanie wymagań do możliwości dziecka i ocenianie jego prac w stosunku do włożonego wysiłku, a nie uzyskanych efektów.
Jak pracować z dzieckiem dyslektycznym?
Nauczyciel nie powinien dopuścić, aby słabe postępy w czytaniu i pisaniu zniechęciły dziecko do nauki. Aby to osiągnąć, musi ograniczyć wymagania w tym zakresie i równocześnie zachęcać do zdobywania jak najlepszych wyników w zakresie innych umiejętności. Wskazane jest, aby:
- nie zmuszać dziecka do czytania głośnego wobec całej klasy
- indywidualnie traktować dziecko leworęczne i z obniżoną sprawnością motoryczną
- posadzić dziecko blisko siebie, aby móc je obserwować i pomóc mu, gdy będzie miało trudności
- nauczyciel powinien sam wyraźnie pisać na tablicy i zwracać uwagę, czy dziecko nadąża z pisaniem
- dyktanda w klasie I należy zastąpić pisaniem z pamięci ( korzystne jest zrobienie takiego sprawdzianu indywidualnie, poza lekcją )
- podczas przepisywania lub czytania zadawać odpowiednio krótszy fragment tekstu
Dzieci dyslektyczne szybko się męczą, po 10 minutach intensywnej koncentracji uwagi muszą odpocząć – mieć krótką przerwę lub zmienić rodzaj aktywności. Nauczania nie należy opierać na emocjach negatywnych: strachu, niepewności, poczuciu winy i wstydu, lecz na uczuciach pozytywnych: zainteresowaniu, zaciekawieniu, przeżyciu sukcesu.
RODZAJ ZABURZEŃ ICH OBJAWY, PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA REEDUKACYJNE.
Obniżona zdolność analizy i syntezy wzrokowej oraz orientacji przestrzennej Objawy
- Trudności rozpoznawania przedmiotów na obrazkach
Rodzaj ćwiczeń
- Omawianie ilustracji i historyjek obrazkowych.
- Wyszukiwanie podobnych i różnych elementów na poszczególnych obrazkach.
- Układanie rozciętych obrazków w całości.
- Rozpoznawanie podobnych figur geometrycznych na ilustracji.
Objawy
- Trudności odwzorowywania pojedynczych elementów łączenie ich w całość.
Rodzaj ćwiczeń
- Obrysowywanie konturów obrazków przez kalkę.
- Odwzorowywanie prostych figur geometrycznych.
- Odwzorowywanie elementów złożonych z połączenia różnych figur geometrycznych.
Objawy
- Trudności rozpoznawania linijek w zeszycie.
Rodzaj ćwiczeń
- Linie, w których należy pisać, zaznaczyć grubą kreską.
Objawy
- Rysunki są ubogie , źle rozplanowane.
Rodzaj ćwiczeń
- Duża ilość rysunków o tematyce z życia dziecka. Podać schematy wykonywania rysunków – postaci ludzi i zwierząt.
Objawy
- Trudności zapamiętywania liter.
Rodzaje ćwiczeń
- Ćwiczenia w odwzorowywaniu drobnych elementów.
- Lepienie liter z plasteliny.
- Obrysowywanie szablonów liter.
- Odwzorowywanie liter – dużo ćwiczeń.
- Sporządzanie albumów z ilustracjami i podpisywanie druk i pismo.
- Wybieranie poznanych liter z rozsypani literowej.
Objawy
- Mylenie liter i cyfr o podobnym kształcie.
Rodzaje ćwiczeń
- Obrysowywanie szablonów tych znaków.
- Ćwiczenia w rysowaniu tych liter.
- Układanie wyrazów z tymi literami – czytanie i pisanie z pamięci i ze słuchu.
Objawy
- Długo utrzymuje się odwzorowywanie napisów po literze.
Rodzaje ćwiczeń
- Ćwiczenia czytania sylabami.
- Dużo ćwiczeń w pisaniu z pamięci i ze słuchu.
Objawy
- Opuszczanie liter w wyrazach lub części wyrazów. 9. Dużo błędów ortograficznych.
Rodzaje ćwiczeń
- Pisanie z pamięci, przepisywanie tekstów.
- Prace powinny być krótkie, należy stosować systematyczną kontrolę i korektę.
Objawy
- Wolne tempo pisania.
Rodzaj ćwiczenia
- Stosować indywidualizację w zakresie tempa pracy – szczególnie przy pracach pisemnych.
Objawy
- Długo utrzymujące się literowanie, przekształcanie wyrazów, mylenie końcówek.
Rodzaje ćwiczeń
- Dużo ćwiczeń czytania sylabami.
- Składanie wyrazów i zdań z rozsypani sylabowej.
- Dużo ćwiczeń w pisaniu i czytaniu wyrazów jednosylabowych, dwusylabowych i wielosylabowych.
- Rozkładanie wyrazów na sylaby.
Obniżona zdolność analizy i syntezy słuchowej. Objawy
- Ubogie słownictwo, obniżenie poziomu myślenia słowno-pojęciowego.
Rodzaj ćwiczeń.
- Duża ilość ćwiczeń wzbogacających słownictwo– wykorzystując ilustracje, filmy, gry i zabawy.
Objawy
- Trudności w nauce płynnego czytania.
Rodzaj ćwiczeń
- Ćwiczenia w poprawnym wymawianiu spółgłosek samogłosek, sylab.
- Duża ilość ćwiczeń w czytaniu wyrazów z podziałem na sylaby.
Objawy
- Trudności w stosowaniu zmiękczeń.
Rodzaj ćwiczenia
- Stosować analizę wzrokową i słuchową trudniejszych wyrazów.
Słaba sprawność motoryczna ręki. Objawy
- Wolne tempo wykonywania czynności.
Rodzaj ćwiczenia
- Rysowanie, lepienie, wycinanie, wydzieranie.
Objawy
- Rysunki powstają wolno z dużym wysiłkiem.
Rodzaj ćwiczenia
- Odwzorowywanie figur geometrycznych.
- Pokrywanie dużych płaszczyzn farbami.
Objawy
- Litery nierówne, wykraczają poza linię.
Rodzaj ćwiczenia
- Obrysowywanie konturów przedmiotów, liter, szablonów.
Objawy
- Brak łączenia liter ze sobą.
Rodzaj ćwiczenia
- Odwzorowywanie liter i form literopodobnych.
Anna Michalska nauczycielka SP w Łaniętach |